نوع مقاله : مقاله مستقل پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری ،دانشکده ادبیات و علوم انسانی،دانشگاه فردوسی،مشهد،ایران

چکیده

زمینه و هدف: رشد شتابان شهرنشینی و افزایش میزان مهاجرت به شهرها، کمبود و‌ گرانی مسکن در کلان‌شهرها پدیده ناهنجار سکونتگاه‌های غیر‌رسمی را به وجود آورده است، که همراه با رشد بیکاری ، زمینه ‌آسیب‌های اجتماعی را فراهم می‌سازد. در مقاله حاضر ، راهبردهای اساسی توانمندسازی سکونت‌گاه غیر‌رسمی شهرک شهید رجایی مشهد مشخص شده است.
روش بررسی: نوع پژوهش کاربردی و به لحاظ ماهیت توصیفی _تحلیلی می‌باشدو از روش کتابخانه‌ای‌و‌میدانی درانجام پژوهش استفاده شده است. ابتدا برای شناسایی وضعیت شهرک شهید رجایی مشهد در سال 1400 با جامعه آماری 232616نفر از فرمول کوکران استفاده نموده و 383 نفر از ساکنان محدوده به روش نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شدند.سپس با استفاده از این اطلاعات نقاط قوت،ضعف، فرصت و تهدید محدوده را به منظور طراحی ماتریس SWOT شناسایی‌کردیم. در نهایت برای امتیازدهی به هریک از موارد ماتریس SWOT به‌منظور شناسایی راهبردها و اولویت‌بندی آن‌ها با استفاده از ماتریس QSPM، تعداد 50 پرسشنامه بین سازمان‌های مسئول و نخبگان دانشگاهی که دارای تخصص کافی پیرامون مسائل حاشیه‌نشینی می‌باشند به روش هدفمند توزیع گردید.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: نتایج  نشان می‌دهد راهبرد کلی در محدوده برای اجرای توانمندسازی تدافعی بوده و راهبردهای ساماندهی کالبدی، محیطی و جمعیتی با ایجاد زیرساخت‌ها و تسهیلات شهری ،استفاده بهینه از زمین‌های موقوفه آستان قدس رضوی برای کاهش آسیب‌های اجتماعی و کالبدی محدوده، توسعه متعادل عناصر شهری، تامین مسکن مناسب و زیباسازی در طراحی، ضمن حفظ هویت فرهنگی محدوده با بهره‌گیری از مصالح بومی و تلفیق آن با مصالح جدید، راهبردهای مهم توانمندسازی شهرک شهید رجایی محسوب می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Empowering the Informal Settlement of Shahid Rajaei Town of Mashhad

نویسندگان [English]

  • Mohamad Rahim Rahnama 1
  • Mojgan Yaghoubi 2

1 Professor, Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Letters and Humanities, Ferdowsi University, Mashhad, Iran

2 MA student Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Letters and Humanities, Ferdowsi University, Mashhad, Iran

چکیده [English]

Background and Aim: The rapid growth of urbanization and the increase in the amount of migration to cities, the lack and high cost of housing in big cities has created the abnormal phenomenon of informal settlements, which, along with the growth of unemployment, provides the basis for social damage. In this article, the basic strategies of empowering the informal settlement of Shahid Rajaei town of Mashhad have been identified
Methods: Research method is applied and descriptive-analytical in nature and the library and field method was used in conducting the research. For this purpose, 383 residents of the area were selected using random sampling to distribute the questionnaire. In order to formulate the dimensions of empowerment in Shahid Rajaei town of Mashhad, 50 questionnaires were distributed among the responsible organizations and academic elites who have sufficient expertise on marginalization issues, and we gave the points to the experts in the field of urban empowerment using the SWOT method. In the end, in order to present the main strategy for more efficient implementation of empowerment in Shahid Rajaei town by means of QSPM and by asking experts in this field, we prioritized the strategies.
Findings and Conclusion: of the results show that the general strategy in the area is to implement defensive empowerment and physical, environmental and population organizing strategies with the creation of urban infrastructure and facilities, optimal use of the endowment lands of Astan Quds Razavi to reduce social and physical damage in the area, balanced development Urban elements, provision of suitable housing and beautification in design, while preserving the cultural identity of the area by using local materials and combining them with new materials are considered important strategies for the empowerment of Shahid Rajaei town.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Empowerment
  • Marginalization
  • Informal Settlement
  • SWOT Matrix
  • QSPM
بهرامی،رحمت الله(1388). عوامل موثر بر شکل گیری حاشیه نشینی و تاثیر آن بر امنیت اجتماعی ،مطالعه موردی سنندج .فصلنامه  تخصصی مسکن و محیط روستایی،انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ، 28(126)، 58-71.
پارسا پژوه،سپیده(1381).نگرشی از درون به پدیده حاشیه نشینی ،مطالعه موردی:اسلام آباد کرج،مجله رفاه اجتماعی،2(6)،161-197.
جعفری،اسماعیل (1382). پدیده اسکان غیر رسمی در منطقه شهری تهران،مطالعه موردی: باقرشهر،پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شهیدبهشتی ،دانشکده علوم زمین؛صفحه 53
حاتمی نژاد،حسین (1382). اسکان غیر رسمی در کلانشهر مشهد،مطالعه موردی:شهر غیر رسمی ساختمان.مجموعه مقالات حاشیه نشینی و اسکان غیر رسمی ؛ج1؛تهران :دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی ؛163.
حکیمی، هادی،الهامی، نسرین، پورحسینی، مهدیه(1397). ارزیابی و رتبه بندی توزیع خدمات شهری در سکونتگاه های غیررسمی، مطالعه موردی: کلان شهر تبریز.مجله شهر پایدار،1(4)،57-71.
خاتم ،اعظم(1381). سهم مردم ،سهم دولت در طرح های توانمندسازی و بهسازی محله،مطالعه موردی:محله جعفر آباد کرمانشاه.مجله هفت شهر.1(9).33-42.
خراسانی مقدم ،صبا،یزدان فر ،سیدعباس، حسینی ،سیدباقر(1394). بررسی شاخص های کیفیت زندگی موثر بر میزان رضایتمندی ساکنان سکونتگاه های غیررسمی ،مطالعه موردی: محله فرحزاد تهران - فرحزاد شمالی.مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی (پژوهش های جغرافیایی)،1(47)،97-117.
خضرایی،فرزین (1381) .توانمندسازی در اسکان غیر رسمی،مطالعه موردی:تجربه زاهدان. مجله هفت شهر،3(8)،60.
ربانی،رسول، کلانتری،‌صمد، یاوری، ‌نفیسه. (1383). پدیده حاشیه نشینی و پیامدهای اجتماعی، فرهنگی آن ،مطالعه موردی:ارز نان و دارک اصفهان. مجله جامعه شناسی کاربردی، 17(17)، 119-154.‎
رحیمی، محسن (1394). ارزیابی نتایج مشارکت مردمی در بازآفرینی شهری بافت شهری منطقه 12 تهران ،نمونه موردی: محله سیروس.مجله نگرش های نو در جغرافیای انسانی،1(8)،82-94.
رهنما،محمد رحیم،توانگر،معصومه(1387). بررسی تطبیقی حاشیه نشینی در شهرهای سبزوار، نیشابور، تربت حیدریه و گناباد؛ مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای،7(11)،83-115.
زاهد زاهدی ،سید سعید(1380).حاشیه نشینی در ایران،مطالعه موردی :شیراز .دانشگاه شیراز ،چاپ سوم،5.
زنگنه،یعقوب، حسین آبادی،سعید(2015). تحلیلی بر امنیت ادراکی تصرف و نقش آن در توانمندسازی ساکنان سکونتگاههای غیررسمی، مطالعه موردی: قلعه نو دهراز سبزوار.مجله برنامه ریزی فضایی، 4(4)، 157-178.‎
زیاری، کرامت الله،نوذری ،آذردخت(1388). ساماندهی و توانمندسازی اسکان غیررسمی شهر اهواز (کوی منبع آب) .فلصنامه پژوهشهای جغرافیای انسانی،68(41)،21-36.
شادی طلب،ژاله ،گرانی نژاد،علیرضا(1383). فقر زنان سرپرست خانوار .فصلنامه پژوهش زنان،شماره1(2)،49-70.
شریفی نیا، زهرا،نورا،محمد رضا، سندگل،مهدی(1390). توانمند سازی و ساماندهی سکونتگاه های غیر رسمی با تاکید بر عوامل اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی، مطالعه موردی: محله غلام تپه بزی شهرستان آزادشهر. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 8(230)، 121-134.‎
صادقی، حسین،خان زاده،مینو (1398). تحلیل راهبردی توسعه بخش کشاورزی به روش SWOT و ماتریس QSPM مطالعه موردی :حوضه آبریز دریاچه ارومیه. اقتصاد کشاورزی و توسعه،27(4)، 87-118.‎
صیاد بیدهندی،لیلا، اسکندری نوده،محمد، خانی، فضیله(1391). بررسی قابلیت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات در توانمندسازی زنان روستایی، مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان لاهیجان. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 4(3)، 119-146.‎
عبادی،حسینعلی،بیات،غلامرضا،نوری، احمد(1399). سکونتگاه های غیر رسمی و رویکردهای ساماندهی نوین،هفتمین کنفرانس ملی پژوهش های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری و ششمین نمایشگاه تخصصی انبوه سازان مسکن و ساختمان استان تهران،تهران،https://civilica.com/doc/1218245
علی آبادی،جواد(1380). اسکان غیر رسمی و شهرداری ها،ماهنامه شهرداری ها،ش 45، 5.
علی نژاد،محمد علی(1393). حاشیه نشینی در مشهد؛دیروز هشدار،امروز بحران،خراسان ش17778.
کریم زاده،حسین، خالقی، عقیل، ولائی،محمد(1398) .آسیب شناسی اجتماعی حاشیه نشینی کلانشهر تبریز با رویکرد توانمندسازی.‎فصلنامه توسعه فضاهای پیراشهری،1(2)،15-34.
کمانرودی کجوری موسی، پریزادی، طاهر، کرمی، مهدی(1398). فرآیند شکل گیری اجتماعات غیررسمی در محدوده پیراشهری مشگین شهر.‎1فلصنامه توسعه فضاهای پیراشهری،1(2)، 1-14.
گلپایگانی، ندا، میری، غلام رضا، انوری,محمود رضا(1400). تحلیل وضعیت کالبدی سکونتگاه های غیررسمی و عوامل موثر در ایجاد شرایط فعلی آنها .مطالعه موردی: شهرک جعفرآباد کرمانشاه. فصلنامه جغرافیا برنامه ریزی منطقه ای، 11(3)،534-552.‎
نقدی، اسدالله، صادقی،رسول(1385). حاشیه نشینی چالشی فراروی توسعه پایدار شهری ، مطالعه موردی: با تأکید بر شهر همدان. فصلنامه رفاه اجتماعی، 5(20)، 213-234.‎
Abbasi-Shavazi, M. J. (2005). Return to Afghanistan: a study of Afghans living in Mashhad, Islamic Republic of Iran. Faculty of Social Sciences University of Tehran27-29
Abrams, C. (1966). Squatter settlements: The problem and the opportunity . Office of International Affairs, Department of Housing and Urban Development.60-63
Basile, P., & Ehlenz, M. M. (2020). Examining responses to informality in the Global South: A framework for community land trusts and informal settlements. Habitat international, 96,102-108
Montoya, J., Cartes, I., & Zumelzu, A. (2020). Indicators for evaluating sustainability in Bogota’s informal settlements: Definition and validation. Sustainable cities and society, 53, 101896.
Magigi, W., & Majani, B. B. K. (2006). Community involvement in land regularization for informal settlements in Tanzania: A strategy for enhancing security of tenure in residential neighborhoods. Habitat international, 30(4), 1066-1081
Mensah, C. A., Antwi, K. B., & Acheampong, P. K. (2014). Urban housing crisis: tracing the factors behind the growth of informal settlements in Kumasi, Ghana. Journal of Human and Social Science Research, 5(1), 9-2.
Park, H., Fan, P., John, R., Ouyang, Z., & Chen, J. (2019). Spatiotemporal changes of informal settlements: Ger districts in Ulaanbaatar, Mongolia. Landscape and urban planning, 191, 103-630.
Park, R. E. (1928). Human migration and the marginal man. American journal of sociology, 33(6), 881-893.
Srinivas,Hari;defining squatter settlement,available at :http://www.soc.titech.ac.JP/uem /squatter/ define-squatter.HTM(1997),1.
Srinivas, H. (2005). Urban squatters and slums defining squatter settlements. Retrieved on December, 2, 2009,125.
World Bank(2002),Empowerment and poverty reduction:a source book ,the world bank press,p.11